Bestaat er zoiets als een Europese identiteit?

‘Veel Europeanen delen hetzelfde gevoel: dat van uit de boot vallen in een veeleisende samenleving. Van daaruit gaan ze op zoek naar een soort menselijkheid, waarin ze elkaar kunnen ontmoeten’ – Lucas De Man, artistiek ondernemer

Handen in elkaar

Dat niet enkel politici wakker liggen van een leefbaar Europa maar ook de Europese burgers zelf, blijkt bijvoorbeeld uit het project In Search of Europe van Stichting Nieuwe Helden, waarvoor artistiek ondernemer Lucas De Man enkele jaren geleden Europa doorreisde. Overal waar hij kwam, zag hij een nieuwe burger opstaan. Een burger die zich niet opsluit in zijn eigen kleine gelijk, maar die – los van de traditionele links-rechts opdeling – de ander opzoekt op basis van een gemeenschappelijke gevoel, namelijk dat van uit de boot te vallen in een veeleisende samenleving. ‘Mensen waar ook in Europa ervaren dit, collectief’, zegt hij. ‘Van daaruit gaan ze op zoek naar een soort menselijkheid, iets waarin ze elkaar kunnen ontmoeten, in al hun verschil.’ Overal zag hij Europese burgers initiatieven opzetten en samen dingen creëren. ‘Bakkers, werklozen, kunstenaars, juristen… iedereen doet mee. Niet om het oude te bestrijden, maar om samen een nieuw spel te bedenken’, merkt hij op.

Of je sluit je op in je eigen cocon, of je zoekt anderen op in een gedeelde bezorgdheid. Misschien is wat alle Europeanen op dit moment het meeste delen – van de Britten tot de Grieken – het besef dat een mogendheid die groot en machtig was, op zijn retour kan zijn en dat tijden kunnen keren. En dat dat je misschien bang, maar ook bescheiden en vooral mens maakt. Of zoals Tim zegt, die vele jaren naar Griekenland reisde en daar ook zijn huidige vrouw ontmoette: ‘Of ik nu in Italië, in Griekenland of in Turkije ben, als je met mensen praat, heeft de cultuur en het verleden weinig belang. We worstelen allemaal met dezelfde zaken, we willen allemaal gezien en gehoord worden en we willen een leefbare toekomst voor onze kinderen.’ Of zoals Tom Waes opmerkte, die voor zijn laatste programma Reizen Waes Europa doorkruiste: ‘Het positieve gevoel dat ik aan Europa overhoud, is dat mensen overal een goede inborst hebben. Mensen menen het goed met deze wereld. Het zijn onze politici en de economische omstandigheden die ervoor zorgen dat er strijd is.’

Europa als middle ground

Power to the people, dus. Misschien is het feit dat de Europese identiteit niet onder één hoedje te vangen is, en juist gekenmerkt wordt door een enorme rijkdom aan variatie, wel Europa’s grootste troef op dit moment. Er is niet zoiets als een gemiddelde Europeaan en daarom kan de Europese identiteit juist verbindend werken. ‘Terwijl autochtone kinderen zich net iets minder kunnen identificeren met hun Europese identificatie dan met de Belgische of Vlaamse, blijken minderheden, bijvoorbeeld allochtonen zoals Turkse en Marokkaanse kinderen, zich juist meer met Europa te kunnen identificeren dan met België of Vlaanderen. Zo kan de Europese identiteit een soort middle ground zijn waar die kinderen elkaar kunnen vinden en dat opent perspectieven’, concludeert Orhan Agirdag.

Verplicht – of geroepen – worden om verbinding te zoeken ondanks de grote verscheidenheid, misschien is dat nog wel wat Europeanen op dit moment het meest typeert. Hopelijk mag een nieuw inspirerend verhaal dit proces ooit vergemakkelijken.