‘Jarenlange stress geeft meetbaar weefselverlies in de hersenen’

Neurologisch onderzoek brengt steeds duidelijker aan het licht wat permanente stress met onze hersenen en dus ons algemeen functioneren doet. Hoe beter we dat mechanisme doorgronden, hoe doeltreffender we kwetsbaarheid kunnen aanpakken, zegt Michael Portzky, neuropsycholoog en auteur van Veerkracht.

Tekst: Anne Wislez – Beeld: Shutterstock

 

‘Als je geen zes maanden à een jaar neemt om te herstellen van overmatige stress, creëer je gegarandeerd herval’

We weten al veel langer dat mensen die onder stress staan fysiologisch in een staat van paraatheid worden gezet, klaar voor een fight of flight-reactie. Een reactie die permanent in gang wordt gehouden als de stress aanhoudt. Maar wat we nog niet wisten, is wat zo’n permanente staat van paraatheid in de hersenen precies aanricht. ‘Onder de microscoop kunnen we letterlijk waarnemen hoe bij mensen die te lang en te veel blootgesteld zijn aan stress, de hersencellen aangevallen worden en de dendrieten verschrompelen. Dendrieten zijn uitlopers van de zenuwcel die informatie moeten doorsluizen naar andere zenuwcellen’, zegt neuropsycholoog Michael Portzky. ‘Jarenlange stress kan potentieel miljarden dendrieten aantasten. Zelfs op een CT-scan kunnen we weefselverlies waarnemen. Dat verklaart ook de klinische depressie, en door deze ontdekkingen zijn we ook geneigd om burn-out als een voorstadium te zien daarvan.’

Zegt dit ook iets over onze veerkracht?

Michael Portzky: ‘Niet iedereen is even veerkrachtig. Mensen bij wie een lagere veerkracht gemeten wordt, hebben doorgaans een brein dat zich sneller bedreigd voelt en dat daardoor sneller in een fight or flight-reactie gaat. Dat betekent concreet dat deze mensen zich sneller dan anderen aanpassen aan hun omgeving, zodat ze beter met een bedreiging kunnen omgaan. Evolutionair gezien is dat fantastisch, maar het nadeel is dat het reactiesysteem van de hersenen nooit bedoeld was om continu actief te zijn. Daardoor zullen ze er vroeg of laat een kostprijs voor moeten betalen.

Die alertheid voor stress wordt ook doorgegeven. Studies geven nu zelfs al aan dat een trauma dat aan een proefdier aangericht wordt, tot in de 14de generatie daarna nog angstreflexen teweegbrengt. Dat kan verklaren waarom de kinderen van Holocaust-overlevenden bijvoorbeeld een veel grotere waakzaamheid  vertonen voor gevaar.’

Je veerkracht kan dus al heel vroeg in je leven gehypothekeerd worden?

MP: ‘Ja, sommige mensen hebben genetisch al een triest cadeautje meegekregen. Maar ook trauma in de jonge jaren kan letsels achterlaten. We weten inmiddels door onderzoek dat stresssituaties hersenen al op zeer jonge leeftijd in stress-modus kunnen zetten, met alle gevolgen van dien. Een babybreintje doet al vroeg een soort van taxatie: ben ik hier veilig of niet? Het past zich vanaf het begin aan, zodat het in de wereld waarin het zal opgroeien zoveel mogelijk overlevingskansen heeft. Twee factoren die een kalmerend effect op het kinderbreintje hebben en dus een grote rol spelen in de ontwikkeling van veerkracht, zijn de geur van de moeder, en de aanraking. De oxytocine die daarbij vrijkomt zorgt voor stressreductie. Zelfs de DSM5, het standaardboek over psychische stoornissen, geeft in zijn voorwoord mee dat kwetsbaarheid zich al vroeg in het leven laat merken en meten.’

Kan er een link gelegd worden met hoogsensitiviteit?

MP: ‘Sommige mensen worden inderdaad als hoogsensitief bestempeld, maar neurologisch gaat het eigenlijk om een brein dat meegekregen heeft dat het de omgeving in de gaten moet houden. De zintuigen registreren zeer scherp wat er rondom gebeurt. Hoogsensitiviteit mag daarom niet geromantiseerd worden, wat wel eens gebeurt. Het is geen pretje om hoogsensitief te zijn in een wereld met zoveel prikkels. Want die cortisolreactie schiet in gang voor een simpele file of de zoveelste mail die binnenkomt … Je kan HSP als een gift bestempelen, maar veel mensen ervaren het als een grote last. Al moet je natuurlijk inzetten om er toch het beste van te maken.’