Alain Mahjoub: ‘We moeten investeren in ‘learn to be’ en ‘learn to live together”

‘Het systeem is dus niet voor iedereen rechtvaardig en dat is voldoende reden om het te herbekijken. Bovendien is de welvaart gestegen, maar niet het welzijn. Dat zie ik elke dag’

Individualisme, neoliberalisme, multinationals, het dominante economische discours: van de moderne samenleving heb je geen al te hoge dunk, blijkt uit jouw boek.

AM: ‘Er zit in al die zaken een vorm van egoïsme en vaak ook heel wat cynisme vervat. En als je kijkt naar wat mensen gelukkig maakt, is het allesbehalve dat. Uit de verlichting is wat mij betreft heel veel goeds voortgekomen voor de wereld, maar in het principe van de vrijemarkteconomie zat volgens mij van bij het begin een constructiefout. Die is te eenzijdig gericht op egoïsme terwijl altruïsme ook een volwaardige plaats zou moeten krijgen in economische theorieën. Trouwens, de radicale verlichtingsfilosofen hadden daar toen al kritiek op. Uiteraard ben ik niet naïef en zie ik ook dat de welvaart voor velen verbeterd is, maar veel anderen hebben het ook moeilijk. Het systeem is dus niet voor iedereen rechtvaardig en dat is voldoende reden om het te herbekijken. Bovendien is de welvaart gestegen, maar niet het welzijn. Dat zie ik elke dag.

De moderne samenleving is nog maar tweehonderd jaar oud maar er is tegelijk zo veel veranderd, dat we er genetisch zelfs niet voor zijn aangepast om daarmee om te kunnen. Mijn voorstel is om een aantal zaken aan te passen die de verbondenheid weer toelaten: cohousingprojecten, meer parkjes en ontmoetingsplaatsen. Wij hebben concrete contacten absoluut nodig als mens. Het is de essentie van het leven, en tegelijk is het ook heel gemakkelijk om eraan voorbij te gaan als de hectiek van het leven een loopje met je neemt.’

Veel mensen koesteren de ultieme droom van een steeds evoluerende carrière, georkestreerde naschoolse kinderopvang, welverdiende vliegvakantie en praktische maaltijdoplossingen. Eens je in die ratrace zit, is eruit stappen niet eenvoudig.

AM: ‘Het is heel normaal dat je meegaat in die stroom. Iedereen doet het, denken velen, en daardoor voelt het juist aan. Maar net dat is een valkuil. Wat kan helpen is afstand nemen en proberen aan te voelen wat jij echt wil. Actief, bewust en eerlijk daarover nadenken, samen met een partner, is een belangrijke stap. Vaak wordt die niet gemaakt omdat je zo bezig bent met je leven dat je geen tijd neemt om dat proces van reflectie op te starten. Als je echter aanvoelt dat het je te veel wordt en je de zin van je drukke leven in vraag stelt, betekent het pure winst om die denkoefening te doen.’

Wat maakt mensen gelukkig?

AM: ‘Ik denk dat het vooral belangrijk is om dicht bij jezelf te blijven maar ook om kritisch, eerlijk en met moed te durven kijken naar je eigen situatie, naar je eigen cultuur. Wat helpt je vooruit, wat niet? Neem de tijd om achterover te leunen en dat in vraag te stellen. Wat mensen zich niet realiseren, is hoe snel het leven voorbij kan zijn, hoe onvoorspelbaar het soms uit de hoek komt. Het is nodig om stil te staan bij de kwaliteit ervan. Daarom is het ook belangrijk om soms op te staan tegen onrecht. Dat gebeurt zo weinig, maar wij onderschatten onze invloed, als consument bijvoorbeeld. Het geval met Starbucks in Engeland is een zeldzaam voorbeeld. Toen bleek dat Starbucks geen belastingen betaalde en de rechter uitviel dat ze wel de Engelse wegen en alle infrastructuur gebruiken, maar geen cent van hun opbrengsten inbrachten, zijn de consumenten van Starbucks met een boycot begonnen. Het was snel gedaan. De CEObood op televisie zijn verontschuldigingen aan en beloofde eerlijke belastingen. Deze miljardenbedrijven hebben de middelen om de allerbeste accountants aan te trekken. Die vinden altijd achterpoortjes, tenzij wij zelf het heft in handen nemen.’

Hoe komt het dat mensen die macht zo weinig gebruiken? We zijn vaak heel gelaten.

AM: ‘Als je kijkt naar hoe mensen boksen om te overleven, is dat niet verwonderlijk. Als je de brandjes thuis nog niet kan blussen, waar wil je dan dat ze de moed halen om aan het grotere geheel te beginnen? Net daarom pleit ik heel erg voor vertraging, het is de weg naar meer bewustzijn en naar meer samenzijn. Door de verregaande individualisering zitten we allemaal op ons eiland te knokken terwijl altruïsme en elkaar helpen eeuwenlang noodzakelijk zijn geweest voor ons voortbestaan. We zijn vergeten dat verbondenheid ook vandaag meer dan ooit ons fundament is. Neem ons dat niet af, want dan is al de rest waardeloos.’

Meer lezen?

Jij bent, dus ik ben, het goede leven begint bij verbondenheid, Alain Mahjoub (Polis, 2019)