Het basisinkomen, wat zou dat met ons doen?

Hoopvolle experimenten

De ene denkt dat een basisinkomen het beste in de mens naar boven haalt, de andere vreest het slechtste. ‘Dat is een ideologische discussie die we kunnen blijven voeren’, zegt Bregman. ‘Het hangt af van het mensbeeld dat je hebt. En toch, de experimenten met het basisinkomen die gebeurd zijn komen er keer op keer op uit dat het positieve mensbeeld dichter bij de werkelijkheid staat dan het negatieve. We hebben lang een mensbeeld gehad dat de mens intrinsiek lui is, niet te vertrouwen, dat hij geprikkeld moet worden met honger of angst voor hij in gang schiet. Maar almaar meer mensen beginnen in te zien dat we juist intrinsiek creatief zijn en iets willen bijdragen, vanuit onszelf. Als we daar ook de middelen én de tijd voor krijgen gebeuren er vanzelf mooie dingen.’

Experimenten in India en Namibië, maar ook in de Verenigde Staten en Canada, laten zien dat mensen het gekregen basisinkomen niet gebruiken om op hun lauweren te rusten of – zeg maar – alcohol te kopen, maar dat er zinnige dingen mee gedaan worden met positieve gevolgen voor de gemeenschap. Armoede, criminaliteit en ziekenhuisopnames dalen, de economische activiteit stijgt, kleine projecten en zaken worden opgestart, er wordt geïnvesteerd in beter werkmateriaal, de gezondheid van kinderen gaat erop vooruit en vrouwen worden empowered. De meeste studies laten zien dat het basisinkomen de werkethiek niet aantast.

Maar er is dus zeker nog meer onderzoek nodig. Nederland lijkt hier op dit moment het voortouw in te nemen: daar zaten vorig jaar vier gemeenten rond dit thema rond de tafel met de staatssecretaris. Ook de nieuwe Finse regering overweegt het basisinkomen in te voeren om gebieden waar grote werkloosheid heerst een nieuw elan te geven. En in Zwitserland wordt een referendum rond het thema georganiseerd.

‘Laten we het gewoon op kleine schaal uitproberen’, concludeert Bregman. ‘Laat steeds meer mensen maar beginnen twijfelen aan de vraag of waar we mee bezig zijn wel zo logisch is. Of de manier waarop we onze economie hebben ingericht echt wel de beste is voor ons. Laat ons weer de vraag stellen: wanneer draag je echt iets bij aan de samenleving, wat is écht productief? Ik ben er zelf van overtuigd dat als je anders gaat nadenken over wat je persoonlijke en maatschappelijke doelen zijn, je met een basisinkomen een veel beter economisch systeem kan krijgen. Maar we zullen zien. Laten we er volop mee experimenteren en dan oordelen wat het geeft.”
Meer lezen: Gratis geld voor iedereen, Rutger Bregman, De Correspondent.