Kan kunst de wereld redden?

Wat kan kunst betekenen in deze verwarrende tijden? Spelen kunstenaars een rol in maatschappelijke omwentelingen? Kunnen ze het bewustzijn verhogen? Of leveren ze misschien oplossingen die de wetenschap niet kan bedenken? Kortom: kan kunst de wereld redden?

Tekst Annelies Vanbelle
Foto: ‘Little Sun’ van Olafur Eliasson

Joseph Beuys zou ongetwijfeld volmondig ja geantwoord hebben. Deze Duitse kunstenaar en hemelbestormer predikte hartstochtelijk de revolutie. Hij was betrokken bij de oprichting van drie politieke partijen en geloofde dat dezelfde creativiteit die kunst voorbrengt ook ingezet kan worden voor maatschappelijke veranderingen. Het leverde hem roem op als kunstenaar, maar daarbuiten wist hij weinig invloed te verwerven.

In zijn boek Het streven. Kan hedendaagse kunst de wereld verbeteren vraagt Hans Hartog den Jager zich af of dit het uiteindelijke lot is van elke kunstenaar. Zijn kunstenaars meer dan leveranciers van schoonheid, prikkeling en intellectuele verdieping? Blijven ze als observator aan de zijlijn staan of kunnen ze werkelijk het kunstreservaat uit om dingen te verbeteren? Slagen ze erin hun engagement in de wereld te zetten?

Els Wuyts, curator: ‘De vraag is of iemand die werkelijk invloed heeft op veranderingsprocessen dat doet vanuit zijn rol als mens of als kunstenaar. Denk aan Jeroen Olyslaegers, die sociaal heel actief is, of Jan Hoet die uiteindelijk in de politiek ging om zijn museum te krijgen. Vanuit welke hoedanigheid ze dit doen is niet duidelijk. Burger en kunstenaar/tentoonstellingsmaker, dat loopt door elkaar heen. Veel experimenten om het verschil te maken, raken ook vergeten in de plooien van de geschiedenis. Wat niet wegneemt dat ik geloof in de impact van kunst, zij het op een niet rechtstreekse manier. Denk aan de vleugelslag van een vlinder. Kunstenaars leveren puzzelstukjes aan: ze leven nu, ze creëren nu en verhouden zich dus per definitie tot de wereld. Sowieso veranderen ze de wereld door er simpelweg te zijn.’

Natuurlijk blijven er kunstenaars zoals Beuys die heel nadrukkelijk proberen in te spelen op maatschappelijke tendensen en misstanden. Het engagement lijkt de laatste tien jaar duidelijk toe te nemen, als je ziet wat getoond wordt op bijvoorbeeld biënnales. Een goed voorbeeld is het werk van de Chinese activist Ai Wei Wei, die het regime in zijn thuisland onverbloemd aan de kaak stelt. Iets bescheidener maar wel even scherp is het werk van de in Mexico wonende Belg Francis Alÿs, die er niet voor terugdeinst zelf naar oorlogsgebieden te trekken en van daaruit vragen stelt over de rol van de kunstenaar in maatschappelijke of internationale conflicten. Ook Pascale Marthine Tayou legt koloniale wonden en hedendaagse problemen als migratie bloot, maar zet hier een nieuwe, positieve energie tegenover. Vooreerst wil hij het leven celebreren.

Lees verder in PSYCHOLOGIES, nu in de winkel…