Zijn we nog wel veilig?

Waarin hebben de aanslagen ons vooral geschokt? In het wegrukken van een soort basisveiligheid?
Erik de Soir: ‘In de samenleving die we kenden, zonder directe terreurdreiging, leefden we in een roes van veiligheid, voorspelbaarheid, controle, samenhang, eerlijkheid, rechtvaardigheid en vertrouwen. Sinds de opeenvolging van aanslagen in Tunesië – waar we op reis gaan – en Parijs zijn de fundamenten van die visie stilaan beginnen wankelen. De terreurdreiging die ontstond na de aanslagen van 13 november hebben ons bruusk geconfronteerd met de nabijheid van gevaar. Terroristen die gewone mensen aanvallen in hun gewone bezigheden. Geen symbolische doelwitten meer, zoals een Joodse ster, militaire doelwitten of EU- of NATO-gebouwen. Sinds de aanslagen in Zaventem en op de metro Maalbeek is onze set van valse basiszekerheden – eigenlijk basisillusies – in één klap aan diggelen geslagen. Velen onder ons hebben vrienden en kennissen die nipt wisten te ontkomen of zelfs gewond en gedood werden in de aanslagen. Ineens lijkt ons wereldbeeld ingestort, en nu riskeren we de wereld 180° anders te bekijken, alsof vanaf nu het gevaar en de dreiging omnipresent zullen blijven in onze samenleving.’
Wat hebben we nodig om ons weer ‘veilig’ te voelen?
EdS: ‘We zullen ons weer veilig beginnen voelen als er langere tijd geen calamiteiten, rampen of aanslagen plaatsvinden. Het lijkt dan alsof dat alleen bij anderen gebeurt. We vragen ons af of ons gevoel voor veiligheid nu voor altijd weg zal zijn. Maar één ding is zeker: als er nu langere tijd niks meer gebeurt, dan zal zelfs deze zwarte bladzijde worden omgeslagen. We hebben immers de neiging om gevaar ook snel weer te ontkennen, om opnieuw in die comfortabele roes terecht te komen. Het soort drama’s dat ons nu treft, heeft dus een vrij cyclisch verloop: ze worden ontkend, dan plots vinden ze plaats, dan wordt de impact overdreven en veralgemeend, maar later – vaak jammer genoeg – ook weer vergeten of naar de achtergrond gebannen.’
Kan het zijn dat we ermee leren leven?
EdS: ‘Uiteindelijk zijn we als mens veerkrachtig, we passen ons aan elke nieuwe situatie aan. In landen waar permanent gevaar is voor dit soort aanslagen wordt er zelfs eerder laconiek mee omgesprongen. De mensen in die landen behouden ook een routine, maar met een ander besef van kwetsbaarheid en fatalisme. Wij zijn daar gelukkig nog niet aan toe en schreeuwen nu uit dat dit niet meer mag gebeuren. Maar niks zegt ons dat onze samenleving ook niet voorgoed evolueert naar een samenleving waarin dit soort daden regelmatig gesteld zal worden en de vijand ingebed zit in de maatschappij.’
Hoe traumatiserend is het om van de ene dag op de andere een oorlogsdaad in eigen land te ervaren?
EdS: ‘Het overvalt ons. Al zijn we in feite lange tijd argeloos omgesprongen met de dreiging van radicalisme en fundamentalisme. Het ging immers om een kleine, aanvankelijk als ongevaarlijk ingeschatte groep. Maar inmiddels woekerde het gevaar onderhuids verder. Terwijl er in het najaar nog proteststemmen waren tegen het aanhouden van de hoge terreurdreiging en de militairen in het straatbeeld, is de perceptie vandaag anders. De aanslagen in Brussel hebben ervoor gezorgd dat bij veel mensen de oogkleppen afvallen, en plots lijkt het oorlog. Alleen oudere mensen in ons land hebben de gruwel van de oorlog nog gekend. Voor jongeren is het dus helemaal nieuw en bedreigend. We moeten als bevolking nu een manier vinden om met die nieuwe situatie om te gaan.’