Welkom in het tijdperk van alternative facts

Een loopje met onszelf

Belangrijk is dus om in de eerste plaats alert te zijn voor mogelijke, al dan niet opzettelijke, manipulatie. ‘Wat rondgestuurd wordt via sociale media is naar mijn gevoel vaak geen informatie, maar verpakte emotie’, nuanceert psychiater Jan Raes, bij wie we polsen hoe gezond om te gaan met zo’n tsunami aan informatie. ‘Neem de foto van Aylan, het Syrische kindje dat aanspoelde op het strand van Turkije. Dat beeld wordt verpakt als informatie, het geeft ons het idee dat we geïnformeerd worden over de Syrische vluchtelingencrisis. Maar achteraf duiken dan lastige artikels op die suggereren dat het misschien wel het kind van de mensensmokkelaar zelf was, of dat het misschien wel ging om een vader die niet op de vlucht was maar die al langer in Turkije leefde … Plots duikt datzelfde beeld op in verschillende contexten. Op zo’n moment kan blijken dat er vooral ingespeeld werd op je emoties, en niet op je behoefte aan informatie.’

Bovendien zijn we ook bereid om in zelfgeconstrueerde illusies te geloven, zo illustreert filosoof Maarten Boudry rijkelijk in zijn boek Illusie voor gevorderden. We horen ook wat we graag horen, de theorie van de confirmation bias vertelt ons dat we in het selecteren van informatie eerder geneigd zullen zijn bewijzen te zoeken voor onze bestaande overtuigingen, dan onszelf uit te dagen met confronterende informatie. Als een emotioneel beeld past bij wat we al dachten, pikken we dat maar al te graag op. We onthouden ook vooral wat ons emotioneel geraakt heeft, zegt forensisch psychologe Julia Shaw – of het nu factueel waar is of niet. De achteraf gecorrigeerde informatie, die vaak veel saaier is en minder emotie oproept, kan vaak niet tegenop een indruk die een emotie in ons ingeprint heeft. Waar het op betrouwbaarheid van gegevens aankomt, worden we dus lang niet alleen door anderen in het ootje genomen, maar ook door onszelf. ‘Geen van de herinneringen die we hebben over ons eigen leven is volledig betrouwbaar’, geeft Shaw nog als weinig geruststellend weetje mee. Ons geheugen, onze zintuigen, onze ervaringen kunnen ons misleiden, zeggen Boudry en Braeckman: ‘We hebben doorheen de tijden veel geleerd vanuit ervaring. Toch is ervaring niet altijd een betrouwbare methode om de waarheid te achterhalen, want het kan ook misleidend zijn. Jij wordt misschien ziek van een plant die totaal niet toxisch is. En mijn ervaring vertelt me dat de aarde stilstaat, maar dat is radicaal fout. Uit ervaring is het moeilijk algemene conclusies te trekken.’

(…)

Lees meer in de juni-editie van Psychologies, nu in de winkel