Ivo Brughmans: ‘Tegenstrijdigheden in jezelf kunnen juist je kracht zijn’

En als we dat niet inzien, dan zorgt het systeem er zelf wel voor?

IB: ‘Ja, als we maar op één pool focussen en niet voor de tegenbalans zorgen, dan knallen we als vanzelf terug naar de andere pool. Ben je perfectionistisch en zorg je de hele tijd voor anderen, dan put je jezelf uit en beland je vroeg of laat in een crisis, zelfs een burn-out, waardoor je wel voor jezelf moét laten zorgen. Je komt in de andere pool terecht. Net zo met de economie: als we blind gaan voor een zeepbeleconomie die alleen maar groei wil, dan moet zich dat vroeg of laat corrigeren met een diepe recessie, want niks groeit oneindig. Hoe extremer je gaat, hoe extremer de tegenreactie. Mijn pleidooi is om het niet zover te laten komen, maar de andere kant bewust te exploreren en het geheel in evenwicht te brengen. Als je merkt dat je die paradoxen kan beheersen, als je erover kan reflecteren en dat gedrag kan inschakelen naargelang wat op een bepaald moment of in een bepaalde situatie nodig is, dan kan je van het een naar het andere schakelen. Schakelen is van deze tijd.’ (Hoe je leert schakelen, lees je in het kaderstuk.)

Concreet gaat het er eigenlijk om dat je je eigen schaduwkanten leert kennen en aanvaarden, die aspecten van jezelf die je onbewust onderdrukt?

IB: ‘Ja, en dat is een moeilijk proces, want er zijn nog veel taboes. Het is bijvoorbeeld politiek correct om racisme of xenofobie te veroordelen. We denken: ik zou dat nooit doen. En toch: door neer te kijken op racistische mensen, doe je eigenlijk net hetzelfde: je voelt je moreel superieur tegenover iemand anders. Het is hetzelfde mechanisme. Het komt er dus op aan om te zien en te aanvaarden: het superioriteitsgevoel zit in elk mens, ook in mij. Als je dat inziet, kan je dat gevoel wel beleven, maar in een aannemelijk vorm, zoals in een competitief spel, en hoeft het geen nare vorm te krijgen. Zaken waar we ons niet bewust van zijn, komen dikwijls naar buiten op een ongecontroleerde manier.’

We beseffen niet altijd in welk extreem we zitten?

IB: ‘Nee. Het is belangrijk om te beseffen dat het gedrag van de ene, het tegengestelde gedrag bij de andere uitlokt. Werk ik samen met een terughoudende collega, dan word ik heel voortvarend. Als ik daarentegen op stap ga met een andere collega die enorm gedreven is, dan word ik weer diegene die op de mogelijke gevaren wijst. Als je niet beseft in welke pool je zit en ook dat tegengestelde polen elkaar oproepen, omdat je samen in een systeem zit, dan ga je je ergeren aan elkaar. Terwijl beide polen in een situatie juist nodig zijn. Je bent een deel van het systeem en zet jezelf aan de kant van de andere pool als je merkt dat een systeem uit evenwicht dreigt te geraken. Je gaat die rol vanzelf spelen, ook al besef je het niet echt bewust. Hetzelfde in een partnerrelatie: als je weet dat de ene besluitvaardiger is dan de andere, en de andere eerder de volger, dan kan je dat benoemen. Dan erger je je minder, omdat je weet dat ook in die andere rol een kracht en nut zit: als volger ben je bijvoorbeeld ook een ondersteuner.’