Hoe sociaal ben jij?
Veel mensen keken tijdens de afgelopen lockdowns verrast naar zichzelf. De ene ontdekte hoe erg hij de rust nodig had. En de ander merkte dat ie contact meer miste dan verwacht. Over hoe sociale behoeften wezenlijk kunnen verschillen.
Tekst Ans Vroom
De mens is een sociaal dier. Net zoals een paard dat alleen op de weide staat ongelukkiger is dan zijn soortgenoten die in groep leven, zijn ook wij kuddebeesten. Studies bewijzen dat mensen zonder sociaal netwerk minder lang leven en dat ouderen die er helemaal alleen voor staan doorgaans een minder goede gezondheid hebben dan hun leeftijdsgenoten met een uitgebreider sociaal netwerk. Professor sociale psychologie aan de VUB Frank Van Overwalle zoekt de verklaring voor deze behoefte in onze evolutie: ‘Sociaal contact was in de prehistorie een kwestie van overleving, want als jager-verzamelaar stonden we veel sterker in groep. Ons verlangen naar menselijke ontmoetingen zit er dus letterlijk ingebakken. Al zijn er uiteraard individuele verschillen. Sommigen onder ons komen toe met een minimum aan sociale contacten, terwijl anderen veel volk om zich heen nodig hebben om gelukkig te zijn. Maar de meeste mensen zijn niet uitgesproken extravert of introvert, maar zweven ergens tussenin.’
Toen in de afgelopen coronaperiode een groot deel van onze contacten wegviel, reageerde iedereen daar anders op. Zij die zichzelf in normale tijden voorbij holden, voelden een last van hun schouders vallen bij het aanschouwen van hun plots lege agenda, anderen kregen een paniekaanval bij het vooruitzicht van een maandenlange periode van sociale isolatie.
Frank Van Overwalle: ‘Ik denk dat het daarbij belangrijk is een opdeling te maken tussen energierovende sociale verplichtingen en het soort contact dat onze batterijen oplaadt. Zo bewees een recente wetenschappelijke studie dat onze behoefte aan sociaal contact na een periode van isolement even groot is als onze behoefte aan eten na een periode van ontbering. Proefpersonen die tien uur lang niet mochten eten werden vergeleken met een groep die tien uur lang alleen werd opgesloten. Daarna werden de hersenen van beide groepen in het labo onder de scanner bestudeerd. In de hersenen bleken de effecten van beide ontberingen vergelijkbaar. Sociaal contact is dus als eten en drinken voor ons.’
Bomvolle agenda
Ine (38), docent en alleenstaande mama: ‘Toen ik pre-corona met vriendinnen wilde afspreken, moesten we minstens drie maanden op voorhand een datum prikken om elkaar te kunnen zien. Het leek wel of een volle agenda een statussymbool was. Een weekendavond zonder activiteit was gezichtsverlies. Ik plande al mijn lege dagen vol omdat ik dacht dat dat zo hoorde. Begrijp me niet verkeerd, ik genoot telkens van de avondjes weg, de lunchafspraken en theaterbezoeken. Maar toen kwam de lockdown en bleef mijn agenda opeens angstaanjagend leeg. Mijn eerste reactie was paniek, maar na enkele dagen overviel me een overweldigend gevoel van kalmte. Niets moest nog, en dat voelde enorm bevrijdend. Uiteraard miste ik het contact met vrienden en collega’s, maar ik stelde voor het eerst in mijn volwassen leven mijn sociaal gedrag in vraag. Deed ik mezelf wel een plezier met het bomvol plannen van mijn agenda? En waarom was ik zo bang van het idee alleen te zijn met mezelf?’
De opluchting die Ine voelde, roept interessante vragen op. Zoals: waarom hebben we een lockdown nodig om te beseffen dat we onszelf massaal voorbijlopen en dat rust best fijn kan zijn? Professor Siebrecht Vanhooren is docent klinische en existentiële psychologie aan de KU Leuven. Hij legt uit dat we als mens vier grote bestaansdimensies hebben: de fysieke, sociale, persoonlijke en spirituele dimensie. Volgens hem legt onze samenleving vooral nadruk op de sociale dimensie. Dat zorgt ervoor dat veel mensen overinvesteren in sociaal contact, en hun zelfwaarde laten afhangen van hun succes op dat gebied, zegt hij. ‘Een leven is tegenwoordig pas geslaagd als je populair bent, en die behoefte neemt toe met elke post op sociale media waarvoor je likes verwacht. Het klopt dat sommigen hun agenda’s overvol plannen om de confrontatie met zichzelf niet te hoeven aangaan. Soms spelen daar gebeurtenissen uit het verleden mee die we liever niet onder ogen willen komen, maar vaak gaat het ook simpelweg om het pijnlijke besef dat we als mens – naast verbonden – ook existentieel alleen zijn. Je kunt nu eenmaal niet alles met iedereen delen. Eenzaamheid is eigen aan ons bestaan, maar we gaan het gevoel liever uit de weg. De lockdowns hebben die zaken op scherp gesteld. Plots kregen we de kans om ons gedrag in vraag te stellen en ook de andere bestaansdimensies meer te gaan verkennen. Mensen ontdekten dat ze misschien wat meer kunnen investeren in zelfkennis en naar hun lichaam moeten leren luisteren.’
Cocon wordt schuilplaats
Terwijl de rust van de lockdowns voor een grote groep als een opluchting aanvoelde, was het voor de introverten onder ons een bevestiging van wat ze al wisten: dat ze perfect gelukkig kunnen zijn zonder veel sociaal contact. Zij konden zich ongestoord terugtrekken in hun veilige cocon, zonder de druk van sociale verplichtingen. Voor sommigen onder hen hoefde er niet gauw een einde te komen aan de sociale afstand en leken de lockdowns een zegen. Maar er is ook een keerzijde aan de medaille. Een recente Australische studie toonde aan dat introverten meer last hebben van eenzaamheid, gevoelens van angst en depressies ten gevolge van de coronacrisis. En ook een bevraging bij duizend Amerikanen bracht aan het licht dat extraverten veel minder te lijden hadden onder de maatregelen. Volgens experts is de verklaring dat extraverte mensen van nature iets optimistischer zijn en een groter sociaal netwerk hebben, waardoor ze makkelijker hun sociale connecties behouden. Met andere woorden: ze worden vaker uitgenodigd worden voor online apero’s en willen er ook niet gillend van wegrennen, zoals hun introverte medemens. Die laatste loopt meer kans op vereenzaming, ook al geniet diegene op het eerste zicht van de rust. ‘Het is niet omdat we stil zijn dat we ons goed voelen’, schreef columniste Arwa Mahdawi in een artikel in de Britse krant The Guardian, waarin ze lezers aanspoorde om tijdens de lockdown te checken hoe het gaat met hun introverte vrienden.
Ook de recent gescheiden Sandrine (45) herkent het gevoel van eenzaamheid dat gepaard gaat met de sociale isolatie die ze meer dan een jaar lang zelf in stand heeft gehouden. ‘Aanvankelijk had ik absoluut geen last van de coronamaatregelen. Integendeel, ik genoot van het gevoel mezelf niet meer te moeten verantwoorden tegenover vrienden en collega’s voor mijn keuze om het weekend alleen door te brengen of niet in te gaan op hun invitaties. Thuiswerken was een openbaring. Eindelijk had ik geen excuses meer nodig om mezelf op te sluiten met een boek en de telefoon niet op te nemen als ik daar geen zin in had. Maar hoe langer de situatie duurde, hoe vaker ik mezelf betrapte op gevoelens van neerslachtigheid. Misschien had ik toch meer nood aan sociaal contact dan ik dacht? Toen we vorige zomer weer naar buiten mochten, schoot ik zelfs wat in paniek. Ik was het intussen zo gewend om alleen te zijn dat ik de moed niet meer vond om opnieuw sociaal contact op te zoeken, met als resultaat dat ik mezelf bleef isoleren en steeds depressiever werd. Mijn veilige cocon was tegelijk een schuilplaats en een gevangenis geworden.’
