Wat hou jij onder de mat?

Blinde vlek

Volgens Jung bestaat onze schaduw uit alle inhouden van ons eigen onbewuste, zoals verdrongen zwakheden, dingen die we aanvoelen als tekortkomingen, maar ook instincten zoals lust en bezitsdrang. ‘Het eenvoudigst omschrijf je de schaduw als onze onbeminde en onbekende kanten: wat je niet gezien wil hebben in jezelf, en onder de mat veegt’, zegt Hilde Vleugels. ‘Of wat in de vergeetput zit, want de Jungiaanse schaduw is in feite iets wat totaal onbewust is. We zijn vergeten dat het er zit. Als we erop aangesproken worden, zullen we het zelfs totaal ontkennen en in alle oprechtheid beweren: ik, jaloers/eenzaam/ agressief? Nee, echt niet. Je kan het vergelijken met een blinde vlek.’

Hoe bedreigend het grote onbewuste door Jungs voorganger, Sigmund Freud, ook afgeschilderd werd als een plek met alleen maar ondeugdelijke driften zoals seksuele frustratie en agressie, toch bevat onze schaduw lang niet alleen maar eigenschappen die we algemeen als negatief zouden bestempelen. Als het de opvoeder of de tijdsgeest dient om bijvoorbeeld preuts, ingetogen of rationeel te zijn, krijgen eigenschappen als sensualiteit, uitbundigheid of fijngevoeligheid in het kind geen aanmoediging, terwijl deze eigenschappen in een andere context juist een gevoel van genot, enthousiasme of vertedering kunnen oproepen. ‘Ook elke familie heeft zo haar eigenschappen waarmee ze zichzelf definieert’, aldus Vleugels. “De Peetersen, die zijn sterk en sportief. Ben je dat niet, dan ben je geen echte Peeters.” Word je in zo’n familie geboren als gevoelige poëet, dan krijgt jouw dromerige, lyrische kant waarschijnlijk weinig ruimte. Je probeert je dan misschien te harden en populair te maken bij de neven en nichten door te gaan voetballen of tennissen, terwijl in je subtiele schrijfkunsten je ware talent verscholen ligt. Als je gevoelige kant echt in je schaduw zit, kan het zelfs zijn dat je dat ene zweverige jongetje uit de klas gaat uitlachen of zelfs pesten.’ ‘Hoewel het negeren of onderdrukken van dit deel van onszelf de norm is, leert de ontnuchterende waarheid ons dat vluchten voor je eigen schaduw de kracht ervan alleen maar vergroot’, benadrukt Debbie Ford echter in haar boek. ‘In plaats van dat wij er zelf zeggenschap over hebben, zal de schaduw ons beheersen. Dan wordt het schaduweffect geactiveerd.’ Met dat schaduweffect bedoelt ze dat als we onze schaduw niet (h)erkennen, hij ons gedrag onbewust toch zal bepalen en zich in ons leven zal manifesteren, zij het op een niet zo aangename manier.