Is mijn kind een narcist?

Hoewel narcisme in de vroege kindertijd ontstaat, wordt de diagnose niet gesteld bij minderjarigen. Kinderen zijn nog volop in ontwikkeling. Maar kan het tijdig herkennen van de stoornis voorkomen dat die erger wordt? ‘Ook bij kinderen is narcisme ernstig’, zegt expert Jan Storms.

Tekst Fleur van Groningen

In een ideale wereld beschikt ieder mens over een gezonde dosis zelfliefde, die de basis vormt voor waardevolle relaties met anderen. In werkelijkheid worstelen velen met een laag zelfbeeld en heeft zowat iedereen narcistische trekjes. Noem het de schaduwzijde van onze overlevingsdrang. Pas wanneer ongezond egocentrisme aanhoudend de boventoon voert en schade berokkent, is er sprake van een narcistische persoonlijkheidsstoornis (NPS). Groteske casussen vallen op – wie heeft zich nog niet verwonderd over Donald Trump? Maar naast openlijk narcisme bestaat ook de verborgen variant. Die is minder herkenbaar en soms schadelijker: schijnbaar brave huisvaders en -moeders gaan hun gang achter gesloten deuren, en niemand die het gelooft.

Het drama van de narcist
Internationaal onderzoek wijst uit dat 1 tot 6% van de wereldbevolking een narcistische persoonlijkheidsstoornis heeft, wat meestal gepaard gaat met depressie, angsten en verslavingen. Statistisch gezien zijn het vaker mannen, maar volgens Nelly De Keye, narcismecoach en auteur van het nieuwe boek Narcisme, blijven vrouwelijke narcisten gemakkelijker onder de radar: ‘Als vrouwen ogenschijnlijk goed voor hun gezin zorgen, worden ze zelden van narcistisch gedrag verdacht. Helaas zijn ze achter de schermen vaak nog sluwer, gemener en geniepiger.’ Volgens Nelly mogen we hun zorgzaamheid niet verwarren met liefde: het gaat om het ophouden van een imago. En dat is waar het leven van elke narcist om draait: ‘Ze zijn de regisseur van een droomleven waarin zij de hoofdrol spelen en verloochenen wie ze werkelijk zijn. Narcisten sluiten zich af voor hun ware persoonlijkheid. Dat is het drama van de narcist: hierdoor zijn ze niet in staat tot diepe gevoelens, zoals echte liefde.’

Bewustzijnsdeskundige Jan Storms, bekend van de bestseller Destructieve relaties op de schop, begeleidt al meer dan dertig jaar slachtoffers van psychisch misbruik en krijgt in zijn praktijk vooral te maken met clusters van kenmerken van verschillende stoornissen. ‘Zo’n 10 tot 15% van de bevolking heeft in meer of mindere mate last van persoonlijkheidsstoornissen, zoals de paranoïde, theatrale, antisociale of dwangmatige persoonlijkheidsstoornis, borderline of narcisme. Bij een aantal van hen is de stoornis zeer ernstig. Dan is er sprake van de onderliggende pathologie “psychopathie”. Het is de ongeneeslijke afwezigheid van wezenlijke menselijke vermogens.’

Van trauma tot fluwelen handschoenen
Een jong kind is het middelpunt van zijn eigen universum, alles draait om het bevredigen van zijn noden. Mettertijd zal hij zijn focus verleggen, uitzoomen, empathie en realiteitszin ontwikkelen. Maar bij een narcist wordt dat proces verstoord. De Keye: ‘Het is een ietwat laffe reactie op trauma. Een onveilige hechting en liefdeloze kindertijd kan aan de basis daarvan liggen.’ Al gelooft ze dat ieder mens, ook op zeer jonge leeftijd, de keuze heeft tussen de confrontatie met zijn gevoelens aangaan of ervoor vluchten: ‘Sterke persoonlijkheden kunnen wél gezond uit een moeilijke jeugd komen, zij het gevoeliger dan de doorsnee mens.’ En hoe jonger het kind, hoe kwetsbaarder, benadrukt Storms: ‘Vaak is er vanuit het volwassen perspectief te weinig empathie voor kinderen. Een kind dat kort na de geboorte wordt weggenomen bij zijn moeder? Bepalend voor zijn verdere leven. Zelfs wat zich tijdens de zwangerschap afspeelt, heeft effect. Wist je dat de moeder van Napoleon zwanger was, toen ze tegen de Fransen vocht? En die van Sadam Hoessein liep driemaal met haar buik tegen een muur in de hoop de vrucht te verliezen.’ In zijn praktijk ziet Storms ook gevallen van overgedragen trauma: de voorouders van de narcist waren belast met een trauma, bijvoorbeeld door de oorlog. Volgens hem wordt het psychische puin van oorlogen ondermaats opgevangen: ‘Het slaat een gat in ons collectief bewustzijn en het is moeilijk om je daaraan te ontworstelen.’

 

LEES VERDER IN PSYCHOLOGIES, NU IN DE WINKEL …