De Dag van het Geluk: tijd om wakker te worden?

 

Vrijdagavond 8 en zaterdag 9 april 2016 vindt alweer de 10de editie van De Dag van het Geluk plaats, georganiseerd door de Academie voor Levenskunst. Deze keer met als thema ‘Word wakker’. Een intrigerende oproep, want hoe kan ‘wakker worden’ bijdragen aan ons geluk?

Interview: Anne Wislez

 

Vanuit welke motivatie is De Dag van het Geluk ooit ontstaan? Hebben we behoefte aan meer geluk?
Gerbert Bakx: ‘Ik ben arts en filosoof en werk als psychotherapeut, en als zodanig krijg ik veel met lijden te maken. In mijn praktijk zie ik de concrete nood naar geluk. Geluk is een levenskunst, zo wordt dat in de filosofie toch gezien, Aristoteles en Socrates spraken er al over: de kunst om een goed leven te leiden. Die kunst is een beetje verloren gegaan. Hij is niet helemaal afwezig, maar we moeten er toch wat naar zoeken. We leven in een soort genots- en amusementscultuur die gedomineerd wordt door het rationele denken. We aanbidden de wetenschap, het feitelijke, het quantitatieve, het meetbare, alles wat als universele waarheden kan gelden. De wetenschap is op zich fantastisch. Alleen kan ze niet alles in cijfers en toetsbare concepten vatten, en al zeker niet die zaken die voor de mens van echt belang zijn, zoals liefde, schoonheid, kunst, menselijke ervaringen…’

Wakker worden is volwassen worden,
de verantwoordelijkheid opnemen
voor je eigen leven.

Het thema van de Geluksdag dit jaar is ‘Word wakker’. Wat bedoel je daarmee?
GB: ‘Het gaat over wakker worden, in de zin van: volwassen worden. Word wakker uit de kinderlijkheid. Met de woorden van Kant: word wakker uit de dogmatische sluimer. Uit het magische en mythische denken van de wereld van een kind. De filosofe Hannah Arendt sprak over een tweede geboorte: de geboorte als volwassene.’

Wat gebeurt er als we wakker zijn?
GB: ‘Dan worden we ons bewuster van onze mogelijkheden: van onze vrijheid en bijgevolg ook van onze verantwoordelijkheid. Het gaat erom te beseffen dat het onze verantwoordelijkheid is om te bepalen hoe we naar de wereld kijken en om te begrijpen dat we onze eigen ervaringen creëren door de manier waarop we naar de wereld zien.’

Wijzen we gemakshalve nog te veel met de vinger naar de ander?
GB: ‘Ja, en ook dat is een kinderlijk patroon. Als een kind tegen de tafel aan botst en zich pijn doet, zegt het: stoute tafel. Alsof de tafel hem iets misdaan heeft. Dat eenvoudige patroon zie je nog bij vele volwassenen. Ook dat is wakker worden: beseffen dat die tafel je niets misdaan heeft en dat je er zelf tegenaan gelopen bent.’

Verantwoordelijkheid hebben voor iets
wordt vaak verward met schuldig zijn aan iets.
Maar dat zijn twee verschillende zaken.

We horen dat meestal niet graag bij tegenslag. Onze eerste reactie is dan: je gaat me toch niet vertellen dat het allemaal mijn eigen schuld is?
GB: ‘Juist. Maar dat is omdat we slordig denken. Er is een groot verschil tussen verantwoordelijk zijn en schuldig zijn. Je bent verantwoordelijk voor sommige zaken, maar dat wil niet zeggen dat je er schuldig aan bent. Schuldig ben je als je wetens en willens, dus bewust, iets kwaad doet. Verantwoordelijk kun je worden, wanneer je inziet dat je zelf iets aan een situatie kan veranderen. Maar mensen stellen zich graag als slachtoffer op. Als je suggereert dat iemand verantwoordelijk zou kunnen zijn, krijg je niet zelden een verontwaardigde reactie, alsof je het slachtoffer ook nog eens gaat beschuldigen. Verantwoordelijkheid nemen is niet evident. Het vereist volwassenheid. Het is een probleem van deze tijd. Want in feite leert niemand ons hoe we dat moeten doen.’

De wereld heeft nood aan mensen die bewust leven en nadenken, schrijft u. Denken we dan niet allemaal dat we dat doen?
GB: ‘Ja, en tegelijk is het een paradox, want je bent je niet bewust van het feit dat je niet bewust bent. Je weet niet wat je niet weet. Je kunt niet zien wat je niet kunt zien. Daardoor denken we dat we alles gezien hebben maar er valt elke dag meer te zien en in te zien dan gisteren. Dat is de betekenis van wakker worden.’

We weten niet wat we (nog) niet weten.
Er valt elke dag meer te zien en in te zien dan gisteren. Dat is de betekenis van wakker worden.

Hoe word je een wakkere, volwassen mens?
GB: ‘In de praktijk gaan mensen meestal pas nadenken als ze ergens door verstoord worden, als er iets niet meer gaat. Dat is een beetje een tragische dimensie van de mens. Zolang het goed gaat, gaan we niet nadenken, want alles lijkt vanzelfsprekend en normaal. Het is pas als iets ons dwars zit, als we lijden, dat we wakker worden geschud. Op dat moment heb je weer de keuze: of je kunt in de slachtofferrol stappen, of je kunt zeggen: hier geeft het leven me een belangrijke boodschap. Het is een kans om iets op een andere manier aan te pakken.’

Hoe rijm je wakker worden met geluk?
GB: ‘Geluk is iets wat je als mens kan creëren, alleen heb je daarvoor volwassen vaardigheden nodig. Ik denk dat er twee belangrijke stappen zijn. Ten eerste: het gebruik van de rede, waardoor we als volwassene het kinderlijke lijden kunnen verminderen. Dat kinderlijke lijden krijg je als het leven je iets voorschotelt waar je zogezegd niet om gevraagd hebt. Eén of ander onprettig voorval, je loopt tegen een tafel aan, bij wijze van spreken. Je kunt dat een trauma noemen, je kunt slachtofferhulp inroepen, of naar een psychiater gaan en antidepressiva nemen. En dat is wat we meestal doen. Maar daar leer je niet veel van. Om iets te leren moet je de groeikans zien in wat er gebeurt. Dat gaat over veerkracht, maar ik noem het liever veerkunst of leerkunst. Het gaat om de ingesteldheid om alles te zien als een feedback van het leven. Het leven geeft je een boodschap. Wat ga je ermee doen? De redelijkheid is dus het antwoord op de kinderlijke frustraties, op angsten en behoeftigheden. Zo stap je uit het lijden. Dat is ook in een notendop de leer van de Boeddha.”

En de tweede stap?
GB: “Een tweede stap is het creëren van geluk en dat is eerder het ontwikkelen van een esthetische geest. Wat ons gelukkig maakt, is inderdaad het zien van schoonheid in iets, in een mens, in een situatie, in het leven, in het universum, in de wetenschap, in poëzie of muziek. En daar een stuk dankbaarheid voor voelen. Dat zijn volwassen emoties: dankbaarheid, mededogen, verwondering, overgave. Kinderlijke emoties zijn instinctiever. Dat zijn emoties zoals angst, jaloezie, schaamte, woede… Die zijn op de overleving gericht. Maar ze zijn niet bedoeld om ons gelukkig te maken.’

Veerkunst gaat om de ingesteldheid om alles te zien
als een feedback van het leven. Het leven geeft je een boodschap. Wat ga je ermee doen?

Tot slot, kun je deze oproep om wakker te worden linken aan het terreurklimaat dat de laatste weken in ons land heerst?
GB: ‘Niemand kan de samenleving veranderen. Maar de vraag die ik bij zulke thema’s, zoals de aanslagen in Brussel, altijd stel is: denk je dat gelukkige mensen dit ook zouden doen? Mensen begrijpen die gedachtegang onmiddellijk. Het is ook wat de grote wijsgeren, zoals de Boeddha, zeggen: mensen die anderen doen lijden, doen dat omdat ze zelf lijden. Het gaat erom te gaan kijken waar het lijden ligt. Dat kan leiden tot mededogen. Dat leidt daarom niet tot onmiddellijke verandering in mensen die kwaad creëren. Maar het maakt ons wel bewust van ons stukje verantwoordelijkheid. Ik denk dan ook dat geluk niet alleen een persoonlijke, maar ook een maatschappelijke aangelegenheid is. De beste preventie van allerlei vormen van maatschappelijk ongewenst gedrag is een samenleving met meer gelukkige mensen.’

De tiende editie van de Dag van het Geluk  (‘Word wakker’), georganiseerd door de Academie voor Levenskunst, vindt plaats op vrijdagavond 8 en zaterdag 9 april 2016, in de Promotiezaal KU Leuven. Je kunt nog inschrijven via www.dagvanhetgeluk.be of op 0474-58 75 49